Çin modeli ekonomiden kısa sürede vazgeçen AKP iktidarı, yeni Bakan Nureddin Nebati’nin öncülüğünde Venezuela Modelini deniyor. Ekonomisi iflas eden, dünyanın en yüksek enflasyonuna sahip Venezuela modeli nedir?
BOLD ANALİZ – Venezuela Modeli; ekonomi yönetiminin yerli paranın değer kaybını durduracak imkanları tüketmesinin sonrasında, yerli parayı başka bir değere sabitlemesi şeklinde özetlenebilir.
Venezuela’da, Chavez döneminde petrol gelirleri ile harcamaları birbirine yakın tutma ve batı dünyasıyla ilişkilerini sürdürülebilir gerilimde tutma stratejisini Maduro döneminde terketti.
Maduro döneminde ülkenin yönetim şekline yönelik yasalar ve devlet kurumlarının işleyişine ilişkin yasalar defalarca değiştirilirken, bazı devlet kurumları ortadan kaldırılarak yenileri kuruldu. Devlet kurumlarının yokolması sonrasında bazı alanlarda mafya grupları devletten daha güçlü hale geldiler. Beraberinde yolsuzluklarda yaşanan patlama sonrasında ülke ekonomisi türbülansa girdi.
MADURO YÖNETİMİ ASGARİ ÜCRETE YÜKSEK ORANLI ZAM YAPTI
Ülkenin para birimi Bolivar’ın hızla değer kaybetmeye başlamasıyla birlikte halkta oluşan hoşnutsuzluğu bastırmak isteyen Maduro, asgari ücrete defalarca yüksek oranlı zamlar yaptı. Bunu emekli ve kuma çalışanlarına zamlar izledi. Bunu finanse etmek için ise çok yüksek miktarda para basıldı.
ENFLASYON PATLADI
Ülkede, enflasyon oranı 2020 yılı resmi verilerine göre yaklaşık yüzde 3 bin (%2.959,8), Uluslararası Para Fonu (IMF) verilerine göre ise yüzde 5 bin 500’e ulaştı. Piyasadaki Bolivar bolluğu enflasyonu patlattı ve ardından Venezuella para birimi Bolivar’ın çok hızlı düşüş süreci başladı. Bir noktadan sonra Maduro yönetimi Bolivar’daki düşüşü hiçbir enstürmanla durduramayacağını kabullendi. Bu noktadan sonra Maduro, yerli para birimini başka bir değere sabitleme fikrini ortaya attı.
BOLİVAR DÜNYANIN EN DEĞERSİZ PARASI
Bolivar Suberno diye bir para değeri icad edildi. İlk başta bu geçici bir kabul görse de çok kısa sürdü. Yerli para birimi ülkedeki malların değerini belirlemede kullanılamaz hale gelince, bazı mallar satılmamaya, bulunmamaya başladı ve karaborsa ortaya çıktı.
EKONOMİ KAYIT DIŞINA ÇIKTI
Maduro bu durumu durdurmak için, “dijital paraya geçiyoruz, çağı herkesten önce yakalayacağız” propagandasıyla ülkenin yerli dijital parasını duyurdu. Ancak ekonomi yönetimine güvensizlik nedeniyle bu da çok kısa sürdü. Ancak ülkede özellikle Amerika kaynaklı dijital para kullanımı çok yaygınlaştı. Ödemeler bitcoine döndü. Yasal zemini olmayan ve Venezuela’nın denetleme imkanı olmayan bitcoinin yaygınlaşma süreciyle ülkede ekonomi tamamen kayıt dışına çıktı. Ülkeye kara para sokmak ve çıkarmak çok kolaylaştı. Denetimsiz bitcoin mafya gruplarını iyice güçlendirdi. Güç kazanan mafya grupları Maduro yönetiminin devamından yana tavır koydular ve muhalefeti bastırmak için karanlık yöntemlere başvurdular ve başarılı oldular.
TÜRKİYE AYNI YOLDAN İLERLİYOR
Türkiye’nin de benzer bir süreçten geçtiğini söylemek mümkün. Son yıllarda ülkenin yönetim sistemi değiştirildi, devlet kurumlarının bazıları kapatıldı, pekçok kurumun yetkisi elinden alındı, ekonomi yönetimindeki bağımsız kuruluşlar yokedildi.
Eş zamanlı olarak yolsuzluklar ve mafya gruplarının aşırı güçlenmesinde patlama yaşandı. Venezuela’ya benzerlikte son adım ise kripto para, forex gibi sistemlerin aşırı yaygınlaşması oldu. Türkiye, dünyanın en çok kripto para kullanan birkaç ülkesinden biri oldu.
BÜTÇEDE KARŞILIĞI YOK
Ülkenin yerli para birimini Venezuela’dakine benzer biçimde başka bir değere endeksleme çabası ise “Dövize çevrilebilir mevduat” ya da “döviz korumalı mevduat” sistemiyle geldi.
Bakan Nureddin Nebati’nin açıklamasının henüz yasal altyapısı ve dövize çevrilebilir mevduatta oluşan zararın bütçedeki hangi ödenekle karşılanacağına ilişkin bir düzenleme bulunmuyor. Ancak özel bankalar, oluşacak kur zararının hazine tarafından üstleneceğinin kendilerine bildirildiğini belirttiler.